بخش هشتم:هدایت واثارش

هدایت ازسال 1302 شمسی ودرزمانی که هنوزمشغول تحصیلات دبیرستانی بود،به نویسندگی رو می کند،ودوجزوه«رباعیات خیام»و«انسان وحیوان»رامی نویسد،هردوی این اثارشناختی ازتصورات وحالات روانی او به دست می دهد.اودرجزوه رباعیات خیام پس از تفسیری بسیارکوتاه ومختصری ازمحتوای اغلب رباعیات،این نتیجه را پیش روی خواننده می گذارد:درونمایه اغلب اشعار خیام،اشعارخراباتی است اشعاری که مخاطب را به عرصه«دم غنیمت دان»می کشاندوبه این وادی می برد که هرچه هست در همین لحظه است.ازاین لحظه استفاده کن ومنتظر لحظات بعدی مباش.هدایت دراین جزوه خیام رایک عنصرخدانشناس واومانیست و«دهری»معرفی می نماید.اودراثردیگرخودبه نام«انسان وحیوان»ازمراجع اروپایی استفاده فراوان می بردوشاهد مثالهایی از«پاسکال»،«دکارت»و«شوپنهاور»نقل می کند.

هدایت پس ازسفربه اروپادرسال 1305 ،مقاله کوتاه«درباره مرگ»رامی نویسدودرگاهنامه«ایرانشهر»چاپ می کند.اودراین مقاله به طرح«کیش پرستش مرگ)می پردازد.(1)

کتاب«فوایدگیاهخواری»رادربروکسل وشهرهای گان وپاریس می نویسدودرسال 1306 ان رادرروزنامه ایرانشهر وسپس درسال 1309 درتهران انتشارمی دهد.(2)

هدایت همچنین نمایشنامه تاریخی«پروین دختر ساسان»رادرزمستان 1306 ودرفرانسه به رشته تحریر

درمی اوردوپس ازان به نوشتن داستانهای کوتاه«مادلن»،«زنده بگور»و«اسیرفرانسوی»می پردازد.این اثارمحصول سالهای 1307 و1308 هستند.

«زنده به گور»که یک سال پس ازخودکشی اول اودرپاریس نوشته شد،به قول بسیاری ازکارشناسان،

دورنمایه زندگی خوداوست.این کتاب داستان مرگ وخودکشی وتجربه مکرراین عمل است.دراین کتاب

مرگ صریحآتحلیل می شودواز یک اتریشی سخن به میان اورده می شودکه 13 باردست به خودکشی می زندودراخرین بارموفق می شود به زندگی خودخاتمه دهد.دراین کتاب به سرنوشت،شدیدآتاخته شده وهدایت خودراموجودمجبوروموهوم دست سرنوشت می داند:«این اندیشه ها،این احساسات نتیجه یک دوره زندگی من است،نتیجه طرز زندگی افکارمورو،انچه دیده،شنیده،خوانده،حس کرده یا سنجیده ام،همه انها وجودموهوم ومزخرف مرا ساخته...»(3)

نخستین اثرهدایت که بر«تخیل»استواراست،«حاجی مراد»نام دارد.اودراین کتاب به برسی عادت ورسم ورسومات فولکلوریک جامعه ایران می پردازدوضمن ان انتقاداتی به مسئله حجاب وارد می سازد.هدایت درسال 1309 به تهران بازمی گرددوبه چاپ دوباره برخی ازاثارش می پردازد.درفاصله سالهای 1309 تا 1351 این اثار از وی به دست چاپ سپرده می شود:

«پروین دخترساسان»(1309)،اصفهان نصف جهان(1311)،وغ وغ ساهاب(1313)،ترانه های خیام(1313)،علویه خانم(1312)،سایه روشن(1312).

معروف ترین اثرهدایت«بوف کور»نام دارد که درسال 1315 نگارش انرا اغاز ودرهندوستان تکمیل کردوبه صورت پلی کپی انتشارداد.سبک نگارش بوف کور سبک«جریان سیال ذهنی»است.این سبک دربرخی ازداستانهای اودیده می شودودر«سه قطره خون»بیشتر ازهمه به چشم می اید.ازدیگراثار هدایت درفاصله سالهای 1310 تا1320 می توان به«ابجی خانم،داودگوژپشت،چنگال،لاله،گرداب،گجسته دژ،طلب امرزش،مرده خورها،عروسک پشت پرده،س.گ.ل ل ل ، شب های ورامین،بن بست،تاریکخانه،تخت ابونصر،اتش پرست،دوژوان کرج،اخرین لبخند،وداش اکل»رانام برد.

صادق هدایت دراوایل دهه 1320«حاجی اقا»و«فردا»راکه محصول اوضاع سیاسی ان ایام است،می نگارد،«حاجی اقا»درهمان زمان به عنوان نقد«بورژوازی»ایران مطرح شد،امادرواقع نقدبورژوازی ایران نبود،این داستان درسال 1323 نوشته شدوبه صورت پاورقی درمجله سخن به چاپ رسید.این رمان نمادی ترکیبی ازبخش اعظم چیزهایی است که درحوزه سیاسی وحوزه های گسترده تر اجتماعی وفرهنگی،موردانزجارونفرت هدایت بوده اند.

هدایت در قصه«ولنگاری»که قطعه کوتاه طنز تمثیلی است به جریان مهدویت وظهور حضرت مهدی(عج)

می پردازدوتاانجا پیش می رودکه یک دجال سواربرخری می ایدوادعای مهدویت می کند.هدایت دراین اثراعتقادات مردم را به سخره می گیرد.

اودرفاصله سالهای 1320 تا1325 که هنوز نیروی پرداختن به کارهای جدی راداشت واعتیاد اورا به اضمحلال کامل نکشانده بود،یک رساله جغرافیایی به نام«شهرستانهای ایران»راترجمه می کندو«یادگارجاماسب»رابه پایان می رساند ورساله ای درباره«ویس ورامین»فخرالدین اسعدگرگانی

تهیه می کند.

درفاصله سالهای24و1325 توسط رمان«محاکمه»بااثار«فرانتس کافکا»اشنامی شود.تحت تأثیراین اثر

«پیام کافکا»رامی نویسد.بسیاری ازکارشناسان ادبی،پیام کافکاراوصیتنامه صادق هدایت می دانند.او

قبل ازانتشار پیام کافکا داستان طنزامیزی به نام«توپ مرواری»به چاپ رسانده بود.(4)

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 روزنامه کیهان،مورخ 5/4/1355

2 هیلمن،مایکل،سالشمارزندگی صادق هدایت،به نقل ازایران نامه،شماره 3،چاپ امریکا

3 هدایت،صادق،زنده به گور،ص 5.

4 قائمیان،حسن،اثارپراکنده صادق هدایت.